متن اختتامیه دومین همایش مدرسه ایرانی ـ معماری ایرانی

ساختمان مدارس در طی دوران معاصر تحت تأثیر عوامل بسیار متعدد و متنوعی شکل گرفته‌اند که از آن جمله می‌توان نخست به نظام آموزشی اشاره داشت که آن نیز به طور عمده بر پایه برنامه‌ها و نظام‌ها و تجربیات غیرایرانی استوار بود.

چارچوب‌ها و مقتضیات کارکردی چنان بر شکل‌گیری مدارس در طی سده اخیر تأثیر گذاشت که اگر چه فضاهاایی بیاد ماندنی را سبب گردید ولی از طرف دیگر در بیشتر موارد فضاهایی خطی و یکنواخت شکل گرفت که نه تنها اغلب فاقد هویت، روحیه و فرهنگ ایرانی بود، بلکه به نظر کارشناسان تعلیم و تربیت حتی از فضایی تلطیف شده، پویا و زنده برای جلب نظر کودکان و نوجوانان نیز برخوردار نبود و به این ترتیب در یک نگاه کلی و عمومی، بسیاری از مدارس فضایی یکنواخت، سرد و بی‌روح یافتند که محیط آنها امکان مناسبی برای تعاملات و کنش‌های ذهنی و رفتاری دانش‌آموزان فراهم نمی‌آورد.
در حالی که فضاهای آموزشی نه تنها مکانی برای آموزش زبان، علوم و برخی از فنون به شمار می‌آیند، بلکه لازم است این امکان در آنها فراهم شود که کودکان، نوجوانان و جوانان ایرانی بتوانند از حضور در آن فضاها لذت ببرند و همزمان با آن الگوهای رفتاری و آداب فرهنگی را نیز فرا گیرند.
فضای معماری مدرسه افزون بر آن که می‌تواند برای دانش‌آموزان و خانواده‌های آنان و کسانی که با آن سر و کار دارند، به عنوان یک الگو و بیانیه‌ای بصری و هنری مطرح باشد، برای محیط مجاور آن، محله پیرامون آن و نیز کما بیش برای همسایگان و شهروندانی که آن را می‌بینند، می‌تواند نمونه و الگویی از نوعی فضای فرهنگی و پیشرو باشند. به عبارت دیگر، آموزش تنها در درون فضاهای ساخته شده و بسته مدارس نباید شکل گیرد، بلکه آموزش در سطحی عمومی و به لحاظ جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی آن می‌تواند از طریق صورت و شکل معماری مدرسه در سطحی وسیع مورد نظر قرار گیرد. از این دیدگاه، باید به فضای معماری مدارس بیش از یک فضای کارکردی ساده نگریست، و لازم است آن را به نوعی شاخص فرهنگی برای جامعه در نظر گرفت و هویت فضایی و معماری آن، هم فی‌نفسه و هم در کنار سایر فضاها، بناها و مجموعه‌های شهری از جنبه‌ای متعالی برخوردار شود.
یکی از عوامل و پدیده‌های مهمی که لازم است در شکل‌گیری فضای معماری مدارس مورد توجه قرار گیرد، فرهنگ و هویت ایرانی است. زیرا هویت فرهنگی و دینی معماری ایرانی که طی هزاره‌ها و سده‌های متوالی شکل گرفته است، علاوه بر آن که نوعی حس هویت و تعلق می‌تواند پدید آورد، در پویایی فرهنگ، هنر و جنبه‌های آیینی این سرزمین نیز نقش مهم و مؤثری می‌تواند ایفا نماید.
در عرصه‌ها و حوزه‌های فرهنگی و به ویژه در زمینه عوامل فرهنگی تأثیرگذار بر فضای معماری مدارس، لازم است به احکام و آداب دین اسلام توجه کرد که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در شکل دادن به فضای معماری می‌تواند مؤثر باشد، چون دین اسلام در حوزه انسان‌سازی، احکام و آدابی دارد که برخی از آنها در شکل دادن به فضا می‌تواند مورد توجه و استفاده قرار گیرد. البته تأثیر دین، و آداب و احکام اسلامی در شکل دادن به فضا که طی قرون مختلف و طی زمانی بیش از هزار سال تجربه شده است، تنها به یک شکل و صورت واحد تجلی نمی‌یابد، بلکه تأثیر عواملی چون محیط، اقلیم، خرده فرهنگ‌ها و سایر پدیده‌های موثر در شکل‌گیری فضاهای معماری، موجب شده که طراح هنرمند برای دستیابی به اهداف فرهنگی و دینی، باید راه‌حل‌های کما بیش متنوعی را بیازماید. و مهمتر از همه اینکه در هر زمان و دوره، لازم است که بتواند روح و فرهنگ زمان خود را در اثر هنری متجلی سازد.
نکته بسیار مهم این است که هر عصر روح و فرهنگ خاص خود را دارد که حاصل فرهنگ و سنتهای گذشته، اصول و احکام دینی و تبادلات فرهنگی آن زمان است و همانگونه که اعتقاد داریم اسلام دینی برای همه دورانهاست، فضای معماری نیز ضمن تأثیرپذیری از احکام دینی، باید روح زمان را در خود منعکس کند و به این ترتیب تقلید از گذشته همانند تقلید از دست‌آورد بیگانگان نه فقط کافی نیست، بلکه فاقد ارزشهای خلاقانه و هنری می‌باشد.
پیرو مسایل و مشکلاتی که در طراحی بسیاری از مدارس کشور پدیده آمده بود سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور افزون بر توجه به طراحی، ساخت و بازسازی و مرمت بسیاری از مدارس برای پاسخگویی به نیازهای کمی و روزمره؛ به موضوع کیفیت طراحی مدارس و به خصوص به موضوع توجه به فرهنگ معماری ایرانی در طراحی مدارس عنایت کرده و برای این منظور فعالیت‌های متنوعی را آغاز کرده است که از آن جمله به برگزاری مسابقه‌های معماری در زمینه طراحی مدارس با هویت ایرانی و برگزاری نشست‌ها و همایش‌هایی در این عرصه می توان اشاره کرد.
در متن اختتامیه همایش که در اسفند ماه سال گذشته در دانشگاه تهران با موضوع مدرسه ایرانی ـ معماری ایرانی برگزار شد به بعضی از نکاتی که در طراحی مدارس باید مورد تاکید قرار گیرد اشاره شده است که از آن جمله نکات زیر را می‌توان برشمرد:
الف: به برنامه‌ریزی آموزشی (روز و آینده)‌و کالبدی ساختمان توجه ویژه‌ای مبذول شود.
ب: شرایط جغرافیایی محل احداث بنا و سازگاری با اقلیم و شرایط اجتماعی، هماهنگی با شهر و محله و سرانجام سازگاری با شرایط فرهنگی، آداب، دین، سنن و تمدن باید رعایت شود.
پ : توجه به صرفه‌جویی در مصرف انرژی و توسعه پایدار.
ت : توجه به تأمین مقاومت عناصر سازه‌ای و غیره سازه‌ای ساختمان.
ث : انتخاب و استفاده از مواد و مصالح ساختمانی مناسب.
ج : توجه به فناوری‌های روز.
چ : رعایت الزامات و مقررات ملی ساختمان.
در همایشی که در اسفند‌ماه سال جاری برگزار گردید برخی از سخنرانان علاوه بر اصول طراحی پیش گفته در سال گذشته، به نکاتی چند از جمله:
توجه به نشانه‌های فرهنگی و آیینی و توجه به برخی از نشانه‌های سازه‌ای و کارکردی (که باید براساس تحقیقات و نظر کارشناسان ذیربط تهیه گردد) و توجه به نشانه‌های زیبایی شناسانه و نماد پردازانه که حاصل نقد معماری گذشته باشد تأکید داشته‌اند.